अनिषा श्रेष्ठ
नेपालमा विवाहलाई परम्परागत रूपमा दुई परिवारबीचको सम्बन्धका रूपमा लिने गरिन्छ। पहिलेका पुस्ताले विवाहलाई व्यक्तिगतभन्दा सामाजिक र पारिवारिक जिम्मेवारीका रूपमा हेर्थे। तर अहिले नेपाली युवाहरूको सोचमा परिवर्तन आउन थालेको छ। लभ म्यारिजको संख्या बढ्दै गएको छ, अर्रेंज म्यारिजको परिभाषा पनि फेरिँदै गएको छ, र केही युवायुवती सिंगल रहनै मन पराउने गरेका छन्।
पहिलेका दिनहरूमा नेपाली समाजमा विवाह भनेको प्रायः अभिभावकको निर्णयअनुसार हुने गर्थ्यो। अर्रेंज म्यारिज सबैभन्दा सामान्य थियो, जहाँ दुवै पक्षका परिवार बसेर विवाहको निर्णय गर्थे। प्रेम विवाह (लभ म्यारिज) भने कमै हुन्थ्यो, र भए पनि समाजले त्यसलाई राम्रो नजरले हेर्थेन। अहिले भने धेरै युवा प्रेम सम्बन्धमा बसेर विवाह गर्न चाहन्छन्। उनीहरू जोडीबीचको आपसी समझदारी र भावनात्मक सम्बन्धलाई प्राथमिकता दिन्छन्। लभ म्यारिजलाई समाजले पहिलेभन्दा बढी स्वीकृति दिन थालेको छ, तर अझै पनि कतिपय ठाउँमा जात, धर्म, परिवारको प्रतिष्ठा जस्ता कुराहरूले अवरोध सिर्जना गरिरहेका छन्।
अर्रेंज म्यारिज पनि अब पहिलेको जस्तो छैन। पहिले परिवारकै रोजाइमा बिहे गर्नुपर्ने बाध्यता थियो, तर अहिले धेरै अर्रेंज म्यारिजहरूमा केटा-केटीलाई एकअर्कालाई चिनेपछि मात्रै निर्णय गर्ने छुट दिइन्छ। अर्कोतर्फ, केही युवाहरू विवाहलाई अनिवार्य जिम्मेवारीका रूपमा हेर्न छोडिसकेका छन्। उनीहरू आफ्नै करियर, स्वतन्त्रता र व्यक्तिगत जीवनलाई प्राथमिकता दिन चाहन्छन्। सहरी क्षेत्रमा विशेष गरी करियर बनाउन व्यस्त युवायुवतीहरूले विवाह गर्न हतार गर्दैनन्। केहीलाई विवाहको झन्झट मन पर्दैन, त केहीलाई एकल जीवन नै सहज लाग्छ। परिवार र समाजबाट बिहे गर्न दबाब आए पनि, अहिले धेरैले ‘जब आफैंलाई ठीक लाग्छ, तब मात्र बिहे गर्छु’ भन्ने सोच राख्न थालेका छन्।
समाजमा अझै परम्परागत सोच कायम भए पनि, युवाहरूको विवाहप्रतिको धारणा धेरै हदसम्म परिवर्तन भएको छ। पहिले जसरी ‘विवाह नै जीवनको एउटा अनिवार्य भाग हो’ भन्ने सोच थियो, त्यो विस्तारै कमजोर हुँदै गएको छ। अहिले प्रेमलाई महत्त्व दिने, समझदारीलाई प्राथमिकता राख्ने, अनि विवाहलाई व्यक्तिगत रोजाइका रूपमा लिने प्रवृत्ति बढ्दै गएको छ। यो परिवर्तनले नेपाली समाजमा वैवाहिक सम्बन्धको स्वरूपलाई नयाँ मोडमा लगिरहेको छ।